Duduk, frula, šupeljka… svirale naše nasušne u Etnografskom muzeju

Svirajka, sviralče, sviravka, frula, dvojnice, dvogrle svirale dvojanke, cevare, covare, duduk, šupeljka, diple, ćurlik, kaval, zurle – samo su neke od svirala koje se mogu videti na aktuelnoj izložbi u Etnografskom muzeju u Beogradu.

Zbirka muzičkih instrumenata Etnografskog muzeja u Beogradu broji oko 520 predmeta, od čega je oko 280 svirala. 

U Muzeju je izloženo stotinak svirala iz muzejske zbirke, uz priložene stare fotografije i video i audio snimke, kako bi se pružio sveobuhvatan uvid u ovaj deo kulturnog nasleđa koje čuvamo i koje nas na neki način određuje, kako navode u Muzeju.

„Svirale su raspoređene u nekoliko celina, zavisno od roda kojem pripadaju, etnografskim oblastima, kao i zanimljivi i neobični instrumenti. Tu su svirale od orlove kosti, dečja trubice ‘borije’ izrađena od mlade kore, rikala, svirala od trna, od grane, zatim duduci, šupeljke, cevare, kavali, zurle, gajde itd. Poreklo instrumenata u Zbirci je različito, tako da možemo govoriti o instrumentima koji su ovde doneseni putem mnogih migracija ili onima za koje možemo reći da su samonikli”.

O svemu tome razgovaramo sa etnologom Miroslavom Mitrovićem, načelnikom sektora za dokumentaciju Etnografskog muzeja u Beogradu i autorom izložbe „Svirale Etnografskog muzeja”. 

Zbirka muzičkih instrumenata koji se čuvaju u Etnografskom muzeju je mnogo veća od onoga što se može videti na izložbi

-Muzejska zbirka je podeljena u četiri kategorije: duvački, žičani, udarački instrumenti i idiofoni (zvučne naprave).

Na izložbi „Svirale” prikazano je 110 duvačkih instrumenata. Neki od instrumenata su jednostavni, bez ukrasa, bez ičega, gola funkcija. A neki su izuzetno ukrašeni, umetnički rad narodnih umetnika. U takve instrumente uloženo je puno vremena za izradu i za umetničku priču.

Naš prostor je prostor brojnih migracija, vekovima izložen, kao kuća na putu. Kulturni uticaji su slični plimi i oseci, svih na sve. Neki delovi talasa duže su ostajali, duže se zadržali. Tako i muzički instrumenti.

Ovi prostori su bogati duvačkim instrumentima koji su ili donešeni pa su se ustalili i odomaćili, ili su samonikli. Poreklo svirala na našim prostorima može se pratiti preko arheoloških nalaza. Preteče svirala pravljene su još u kameno doba i to od šupljih kostiju, najčešće ptičijih. Na izložbi je izložena svirala „cevara” (šuplja cev) napravljena od orlove kosti (krilo) sa šest rupica na gornjoj strani. 

Srednjovekovni likovni izvori, najčešće na spomenicima i manastirskim freskama, kao i pisani izvori, svedoče o zastupljenosti svirala u svakodnevnom narodnom životu. 

Svirale su u osnovi pastirski instrument. Najčešće su ih izrađivali sami pastiri, i uz njih prekraćivali vreme uz stado, izvodeći razne improvizacije. Često su ukrašavane rezbarenjem, paljenjem usijanom žicom, ili isprepletane korom, oputom ili žicom. Danas se svirale prave i od metala, plastičnih masa, egzotičnih vrsta drveta.

To su gusle i jednostavne svirale, koje se od novijeg vremena nazivaju frulama. Gusle su u najtešnjoj vezi sa mitsko-epskom istorijom našeg naroda i ovih prostora, a svirale su zvuk koji duva sa proplanaka, livada, šumica i sela. 

Do polovine 19. veka u gradovima je obitavao manji broj Srba, a gradsko stanovništvo su činili većinom Turci, Cincari i Jevreji. Tek od vremena Mihaila Obrenovića, gradovi polako, pa sve više, počinju da se popunjavaju srpskim seoskim stanovništvom koje svoju kulturu prenosi u gradove gde ona traje još neko vreme.  Gusle iz kućnog ambijenta prelaze na scenu, a svirale sa pašnjaka prelaze na sabore i takmičenja.

„Svirala” je slovenska reč i potiče od glagola svirati, a ne fruliti. Reč „frula” potiče od rumunske reči „fluer”, koja u vlaškom izgovoru glasi „fruel”, tako da se preko toga i kod nas Srba odomaćila reč „frula”.  Tu lepu reč je srpski narod prihvatio naročito posle Drugog svetskog rata, preko sabora, radija i televizije. Sada se reč „frula” toliko odomaćila da je svi doživljavamo kao svoju. -Razna. Prilagođena je trenucima i potrebama u kojoj se svirač nalazio. Gusle su prenosile poruke iz vremena Kosovskog boja do današnjih vremena. Reči ispevane kroz gusle jesu „vatrene ptice koje lete od naraštaja naraštaju obasjavajući puteve kroz tamu vekova”, kako je rekao Vojislav Đurić.  Svirale su pravili čobančići i svirali ih da zabave sebe i svoje bližnje u svakodnevnom životu. Veštiji svirači svirali su ih na igrankama, vašarima, školskim priredbama. 

Poznati narodni svirač Krstivoje Subotić, iz sela Osečenica kod Mionice, kao mali, već sa sedam, osam godina, svirao je na seoskim igrankama i zabavama, za seljane, svoje roditelje i učitelje. Krstivoje u šali kaže: „Đak svira, a učitelj igra”.  I svi ostali narodni duvački instrumenti su izvodili muziku u sličnom obliku, bilo da sviraju sami, prateći pevače ili svirajući narodna kola za igrače.

Istorija gusala pod velikim znakom je pitanja i predmet je stalnih uporednih istraživanja. Možda su do nas došle sa sve četiri strane sveta, a možda su autohtoni proizvod našeg naroda. Uglavnom, u ovakvom obliku se nalaze još uvek samo kod nas i na ovim prostorima.

O suštini gusala je kazao u ime svih Patrijarh Pavle u Prizrenu, uoči Lazareve subote 1984. godine, kada je prilikom formiranja guslarskog društva „Car Lazar” rekao: „Draga deco, pevajte pesme istine, poštujući istorijske činjenice, duhovnost i tradicionalne vrednosti naroda našeg i zemalja naših. Istina nekog može da zaboli, ali se istine gusle ne smeju sramiti. Laž, ruganje i grdne reči u pesmi, ne priliče guslama. Mi smo narod Jevrosime majke, čojstva i junaštva”.

-Gajde su duvački instrument sastavljen od mešine i drvenih delova. Pod tim, ili neznatno izmenjenim imenom, nalazimo ih na celom južnoslovenskom prostoru, kao i kod Slovaka, Mađara, Turaka, Španaca, Portugalaca, Bugara.  Naziv „gajde” potiče od arapske reči „gaida”, „kaida”, što znači „melodija”.  Gajde su solo instrument. Teško je usaglasiti dvoje gajdi, pa se one vrlo retko udružuju, a ako se i udruže, onda samo tako što melodiju izvode unisono. Ponekad ih prate daire ili bubanj (goč, tapan).  Gajde se kod nas sreću u dve varijante. Istočnosrpske gajde su one gde se iz usta preko duvaljke vazduh utiskuje (uduvava) u mešinu, dok se kod banatskih gajdi vazduh preko meha (pumpe), koji se nalazi ispod lakta, utiskuje u mešinu.

-Vojničku trubu je Muzej nabavio od Vladana Stošića, koji je sin čuvenog niškog advokata i kolekcionara Zorana Stošića. Zoran Stošić je trubu otkupio od vojnog trubača iz Prvog rata, neposredno posle rata.

Iz tog vremena su i gusle izrađene od vojničkog šlema iz Prvog svetskog rata, a izradio ih je vojnik invalid za vreme lečenja u francuskom bolničkom kampu u Bizerti, u Tunisu. I one su na srećan način su došle u zbirku našeg Muzeja.

#izložba, #svirale

Pregleda do sada

Hvala što pratite naš portal.

Kliknite na znak plus

Podelite vest na društvenim mrežama.