Retke i neobične scene u freskoslikarstvu Ovčarsko kablarskih manastira

Na velikoj sceni Doma kulture u Čačku,   priređeno je predavanje Retke i neobične scene u freskoslikarstvu Ovčarsko kablarskih manastira. O istorijskom i duhovnom  značaju hramova , govorili  su istoričar umetnosti i muzejski savetnik Delfina Rajić i istoričar, viši kustos muzeja ,  Miloš Timotijević. Predavanje je održano u organizaciji udruženja Irmos i književnog programa Doma kulture.

Freske u Ovčarsko kablarskim manastirima datiraju iz osmanskog doba. Manastir Sretenje oslikan je  u prvoj polovini 19.veka,  dok su hramovi   Nikolje  i Blagoveštenje  oslikani u 16. i 17 .veku. Fresko slikarsvo ima izuzetan kulturni, istorijski ,  ali i nacionalni značaj, jer se putem alegorije,  ukazuje na kulteve svetitelja i na bogoslovsku tradiciju.

Poruka pravoslavnih fresaka usmerena je ka duhovnoj strani čoveka, o čemu svedoče retke i neobične scene u freskom slikarstvu Nikolja, Blagoveštenja i Sretenja. Ovčarsko kablarski hramovi  osim neprocenjive duhovne vrednosti,   predstavljaju najznačajnije kulturno istorijsko nasleđe čačanskog kraja.

Manastiri Ovčarsko kablarske klisure već dva veka privlače pažnju istraživača, istoričara umetnosti koji su ostavili brojna pisana svedočanstva, a izučavao je 1820.godine Vuk Karadžić,  kada je obišao manastirske riznice, 1826.  godine straživao je  i Joakim Vujić, kao i brojni drugi istraživači,  o čemu svedoče brojni  pisani tragovi ukazujući na neprocenjivu vrednost ovih zdanja.

O ISTORIJATU OVČARSKO-KABLARSKIH MANASTIRA

Predavači su istakli da se ne zna tačno kada su podignuti ovčarsko-kablarski manastiri. Tragovi života u klisuri se vezuju za kasnu Antiku i ranu Vizantiju, ali se ne zna da li su u tom periodu postojali pravoslavni hramovi, mada se pretpostavlja postojanje sakralnih mesta.

Porazi na Marici (1371) i Kosovu (1389) su doveli do pomeranja političkog i kulturnog centra Srbije severnije u oblasti Zapadne i Velike Morave. Baš tada, u poslednjim decenijama 14. veka, prvi put se pominju ovčarsko-kablarski manastiri. Njihova izgradnja se vezuju za dolazak monaha Sinaita iz Istočne Evrope i Sredozemlja. Njihovim dolaskom menja se viđenje pravoslavlja u Srbiji i način organizovanja monaških zajednica. Grade se manje zbijenije grupe skromnijih manastira, a sami monasi su praktikovali pustinjačko podvižništvo. Litice Kablara su pune pećina i u njima su pronalaženi tragovi života i boravka monaha. Najverovatnije da su ovčarsko-kablarski manastiri nastajali kao središna mesta na kojima su se nedeljom okupljali monasi-pustinjaci na zajedničku Službu. Iz tog perioda potiče samo manastir Nikolje (sagrađen 1476. godine), dok nauci nije poznato kako su izgledali ostali prvobitni manastiri, jer su svi oni porušeni u naletu Osmanlija u 14. i 15. veku. Obnovljeni su u 16. veku, ali su skoro svi ponovo uništeni 1690. godine, tokom Velike seobe Srba.

U ovčarsko-kablarskoj klisuri dugoj 20 km raspoređeno je devet manastira: Blagoveštenje, Nikolje, Jovanje i Uspenje sa kablarske strane, Vavedenje, Vaznesenje, Preobraženje, Sretenje i Sv. Trojice sa ovčarske strane, crkva Sv. Ilije i dva sveta mesta, Savinje i Kađenica. U literaturi je poznat i manastir Sv. Georgija za koji se pretpostavlja da je bio na jugoistočnim padinama Ovčara.

Prve opise ovčarsko-kablarskih manastira dao je Vuk Karadžić (1820), potom Joakim Vujić (1826), Feliks Kanic (1860), Dragutin Milutinović i Mihailo Valtrović (1875) i mnogi drugi. Početkom 20. veka započinje ozbiljno proučavanje ovih manastira.

O FRESKOSLIKARSTVU OVČARSKO-KABLARSKIH MANASTIRA

Freskoslikarstvo ovčarsko-kablarskih manastira je nevelikog umetničkog dometa, ali velike kulturno-istorijske vrednosti. Uopšteno pravoslavna umetnost ne upućuje čoveka samo u estetsku stranu, već ga putem slike upućuje na novi duhovni doživljaj.

Najstarije freske manastira Nikolja potiču iz 1587. godine i nalaze se u naosu. Na severnoj pevnici Nikolja nalazi se veoma zanimljiva scena Hristos Predmudrost, koja predstavlja sedam oblika Hristove prirode. To je bogoslovski veoma učena scena, koja pokazuje da su naši monasi 16. veka bili veoma bogoslovski obrazovani. Ovakva freska se pojavljuje još u svega tri hrama u pravoslavnom svetu.

Priprata Nikolja je oslikana 1637. godine. Tu se nalazi jedna izuzetno retka i neobična scena: Sv. Sisoje se moli pored otvorenog groba u kome se nalazi nepoznato telo. Zahvaljujući analogijama sa drugim crkvama i manastirima, zna se da je u grobu telo Aleksandra Makedonskog. To je zapravo poruka svima nama da je sve u ovome životu prolazno i da svako mora da umre, pa čak i najslavniji čovek Antike.

Mlađe slikarstvo je vezano za manastir Blagoveštenje, koji je podignuto 1601. godine iz temelja, dok je hram oslikan 1633. godine. U severnoj pevnici se nalazi freska Sv. Georgija Novog, a to je zapravo Sv. Đorđe Kratovac, koji je 1515. godine živ spaljen u Sredecu (današnja Sofija). On je prvi svetitelj koga je Srpska pravoslvna crkva kanonizovala, a da nije pripadao nekoj vladarskoj porodici.
Na južnom zidu priprate Blagoveštenja se nalazi freska Sv. Nikola privodi Stefana Dečanskog Isusu Hristu, koja govori o čudesnoj isceljenju srpskog oslepljenog kralja. Ista scena se nalazi u manastiru Nikolju i manastiru Ježevici kod Čačka. U Blagoveštenju i Ježevici se nalazi jedan neobičan dodatak, odnosno lik kneza Lazara. Kult Svetog kneza Lazara je počeo da se javlja kod Srba odmah nakon Kosovskog boja, ali je polako počeo da se gasi i dolaskom Turaka je potpuno nestao. Prvi likovni prikaz kneza Lazara, kao rezultat obnovljenog kulta u 17. veku, se javlja u ovčarsko-kablarskim manastirima, Pećkoj patrijaršiji i Podmainama kod Budve.

Pod tremom manastira Blagoveštenja se nalazi scena Strašnog suda, koja nije retka u pravoslavnom svetu, ali ova freska ima redak i neobičan detalj. Scena pakla prikazuje veliku ognjenu reku u kojoj se muče duše grešnika i Turaka. Veoma hrabar potez tadašnjih monaha, koji su živeli pod vlašću Osmanskog carstva, jedne od najmoćnije države sveta tog vremena.

Manastir Sretenje je od 1690. do 1818. godine bio u ruševinama, dok ga episkop užički Nićifor Maksimović nije obnovio. Godine 1844. je obnovljena crkva dobila novi živopis, delo autora Živka Pavlovića iz Požarevca. Sa unutrašnje strane zidanog ikonostrasa se nalazi scena koja je potpuno jedinstvena u pravoslavnom svetu: Sveštenik kome su svezane ruke od strane anđela, a govori o nedostojnim sveštenicima za vršenje svešteničke službe. Ova scena je verovatno nastala pod uticajem činjenice da je manastir Sretenje u prvoj polovini 19. veka bio zatvor za sveštenike koje su građanski sudovi osudili.

Naši manastiri poseduju puno značenja, puno slojeva simbola i znakova, koji zahtevaju dublju posvećenost i komparaciju sa drugim manastirima i crkvama.

#freskoslikarstvo, #manastiri, #predavanje

Pregleda do sada

Hvala što pratite naš portal.

Kliknite na znak plus

Podelite vest na društvenim mrežama.