Crkve-brvnare u zapadnoj Srbiji svedoče o istoriji srpskog naroda

Iako postoje zapisi da su crkve brvnare podizane još u srednjem veku za vreme vladavine Nemanjića, nijedna do danas nije sačuvana.Tek kasnije, za vreme vladavine Turaka na ovim prostorima, obnavlja se građenje crkava brvnara.

Crkve od drveta često su bile podizane u selima, na skrovitim mestima, u gustoj šumi. Drvne građe je uglavnom bilo svuda, a izgradnja crkvice od drveta nije iziskivala posebnu veštinu, jer je bila veoma slična kući za stanovanje koje su tada bile građene od drveta.

Isto tako crkve -brvanare su se za kratko vreme lako mogle, u slučaju potrebe, premestiti sa jednog na drugo skrovitije mesto.

U vreme Karađorđa, vođe Prvog srpskog ustanka, između 1800. i 1813. godine, uglavnom su obnavljane starije crkave- brvnare, ali su u manjem broju podizane i nove. Nakon sloma Prvog srpskog ustanka ponovo su paljene i rušene. Međutim, posle velikog uspeha Drugog srpskog ustanka, za vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića od 1815. do 1839. godine, u značajnoj meri započela je obnova i izgradnja ovih crkava. U tom periodu podignuto i obnovljeno više od 70 hramova od drveta. Posle prve vladavine kneza Miloša gradnja crkava- brvnara jenjava, a primat preuzimaju zidane građevine.

U Srbiji je danas sačuvano oko 40 crkava- brvnara. U kraljevačkoj opštini ih ima šest, a sačuvale su se i okolini Požege, Kosjerića u zapadnoj Srbiji, Gornjeg Milanovca, ali i u okolini Smederava i u Timočkom kraju.

CRKVA BRVNARA U TAKOVU

Crkva brvnara u Takovu takođe spada među najstarije i najpoznatije crkve brvnare u Srbiji. U njoj su se, na praznik Cveti, 1815. godine, nakon što je Miloš Obrenović podigao ustanak, pričestili okupljeni ustanici i zakleli na vernost knjazu.Crkva u Takovu je podignuta 1795. godine, na mestu starije građevine iz 1724. godine. Crkvu su sagradili majstori iz Osata, iz Istočne Bosne. Oni su izradili i bogatu dekoraciju crkve koja je posebno upečatljiva na vratima, na dovratnim i na nadvratnim gredama, gde se na ornamentici vide uticaji islamske umetnosti .

Jedna od najstarijih u takovskom kraju je crkva brvnara u selu Loznju. Prema jedinom, do sada poznatom izvoru, sagrađena je oko 1733. godine, u periodu austrijske vladavine na ovom prostoru. Do danas je sačuvan samo gornji deo časne trpeze koga je na kameni stub 1887. godine “na starom crkvenom mestu na svom imanju” podigao meštanin iz Loznja Ilija Božović.

Narodno predanje takođe kaže da je crkva u Loznju bila jedna od najvećih i najlepših od svih crkava tog tipa. Detaljan opis crkve sa podacima o predmetima njenoj unutrašnjosti dao je i srpski istoričar i publicista Dimitrije Ruvarac.

CRKVA BRVNARA U PRANJANIMA

Crkva brvnara u Pranjanima kod Gornjeg Milanovca je sagrađena 1827. godine, kao parohijska crkva, ali je njen značaj opao izgradnjom nove zidane crkve početkom 20. veka. U tom periodu je izostalo tekuće održavanje hrama, usled čega je šezdesetih godina 20. veka bila gotovo u potpunosti devastirana i sklona padu, pa su izvedeni opsežni konzervatorsko-restauratorski radovi. Vrednost crkve brvnare u Pranjanima, kao i drugih u okolnim selima (Takovo, Ljutovnica) i njihov značaj za očuvanje hrišćanske vere u doba vladavine Otomanske imperije, prepoznati su još u vreme osnivanja moderne službe zaštite, pa je hram Preobraženja Hristovog utvrđen za nepokretno kulturno dobro – spomenik kulture 1949. Godine. Naknadna valorizacija hrama dovela je do njegovog uzdizanja za još jedan stepen zaštite, pa je 2000. Godine crkva brvnara utvrđena za spomenik kulture od velikog značaja za Republiku Srbiju.

OVE GODINE ZAVRŠENA SANACIJA KROVA CRKVE BRVNARE U PRANJANIMA

Povodom završetka radova na sanaciji krova crkve brvnare u Pranjanima, danas je održana konferencija za novinare u crkvenoj porti. Na konferenciji je govorio predsednik opštine Gornji Milanovac, Dejan Kovačević i predstavnici Zavoda za zaštitu spomenika kulture Kraljevo, mr Katarina Grujović Brković v.d. direktora i Rajko Čubrić, arhitekta.

Projekat Sanacija krova crkve brvnare u Pranjanima realizuje se sredstvima Ministarstva kulture i informisanja RS i sredstvima iz budžeta opštine Gornji Milanovac. Vrednost projekta iznosi 5.370.000,00 dinara.

„Ja želim prvo da se zahvalim Zavodu za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva, koji je prepoznao značaj ovih objekata ispred kojih se nalazimo. Zadatak lokalne samouprave je da se uključi u sva dešavanja koja Zavod za zaštitu spomenika kulture sprovodi na teritoriji opštine Gornji Milanovac. Najveći deo sredstava je, naravno, odvojila Republika Srbija i prema konkursu Zavod za zaštitu spomenika kulture je dobio preko 5 miliona dinara od Republike za realizaciju ovih radova. Opština Gornji Milanovac je takođe pomogla sa određenom svotom novca, koja nije velika, ali nam je važno da se uključimo u svaki projekat. Dosta toga imamo što je pod zaštitom spomenika kulture, pogotovu Zavoda iz Kraljeva, i mi smo tu da se odazovemo svakoj akciji, jer kultura je nešto što baštinimo, i treba da ostane i posle nas za neke nove generacije. Kada spojimo i turizam sa tom celom pričom naše kulturne baštine, onda ćemo imati poptuni efekat. Mi ćemo u narednom periodu imati jedan veliki projekat ovde u Pranjanima koji će takođe biti pod okriljem Zavoda za zaštitu spomenika kulture, a to je Galovića polje, koje je sad u predfazi, gde ćemo graditi jednu pistu, da pokušamo da pokažemo kako je to nekad izgledalo, kada su spašavani američki piloti, a biće izgrađen i jedan memorijalni centar. Sve će to opet ostati nama da na ponos čuvamo, da čuvamo našu tradiciju i uspomenu na ljude koji su sve to radili. Takođe, imaćemo u narednom periodu i oko znamenitog mesta Takovo dosta ulaganja, a bez uske saradnje lokalne samouprave, države i Zavoda za zaštitu spomenika kulture mi to svakako ne možemo da uradimo. Želimo da našu tradiciju i našu kulturu prezentujemo na najbolji način svim posetiocima Gornjeg Milanovca“ , rekao je Dejan Kovačević.

Zbog dotrajalosti krovnog pokrivača izrađen je projekat sanacije i 2019. godine dobijena su sredstva od Ministarstva kulture i informisanja Republike Srbije za njegovu sanaciju. Projektom je izvršena sanacija krova, odnosno, zamena dotrajalog krovnog pokrivača novim, izrađenim tradicionalnim metodama cepanja hrastove građe i sprovođenjem hidrofobne zaštite kuvanjem šindre u mešavini katrana i lanenog ulja. Zbog nedostatka sredstava za kompletan završetak radova i vođenje neophodnog konzervatorskog nadzora u finansiranje projekta se uključila Opština Gornji Milanovac, čiji predstavnici su shvatili važnost projekta i vrednost čitavog kompleksa u Pranjanima.

„Danas smo u velikoj radosti, jer smo i u ovim vremenima koja su ovakva kakva su, za sve nas koji živimo u ovoj zemlji, uspeli da uradimo veliku stvar i da pokažemo da smo generacija koja može da sačuva ono što im je dato od predaka na čuvanje. Velika mi je radost što ćemo i onima posle nas imati šta da ostavimo na čuvanje. U hramu se služi redovno na Preobraženje, a imamo u planu da počnemo subotom da služimo i liturgije za upokojene, pošto su nekad u ovoj crkvi obavljana opela“, rekao je Jerej Vojislav Risimović, paroh Pranjanski.

U 2019. godini je, na inicijativu lokalne zajednice, izvršeno i preseljenje Gavrovića čardaka, takođe nepokretnog kulturnog dobra od velikog značaja za Republiku Srbiju, u crkvenu portu, čime je kompleks još više dobio na značaju.

„Jednom zanimljivom akcijom čardak je na staroj lokaciji rasklopljen, odnosno, rasklopljen je krovni pokrivač, i skinut je krov, a zatim je kompletan objekat kamionskom dizalicom podignut i dovezen ovde na prostor crkvene porte. Kasnije smo mi uradili novu krovnu konstrukciju i novi krovni pokrivač, jer je stari bio potpuno oštećen i nije bilo uslova da se on vraća, već je bilo neophodno da se postavi potpuno novi. Zamenjeni su, odnosno, dopunjeni elementi enterijera i kapci na prozorima, sve ono što je nedostajalo, tako da je on spreman sada za jednu lepu turističku prezentaciju, da to tako nazovemo“, rekla je Katarina Grujović-Brkić.

#brvnara, #crkva, #pranjani

Pregleda do sada

Hvala što pratite naš portal.

Kliknite na znak plus

Podelite vest na društvenim mrežama.